سایت اطلاع رسانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید حسن عاملی

مختصری از زندگی نامه استاد

در پانزده خرداد سال 1341 در یکی از محلات قدیمی اردبیل (محله محمدیه) و در خاندانی از خوشنام ترین سادات منطقه، کودکی دیده به جهان گشود که وی را «سید حسن» نامیدند. اجداد وی که از سادات جبل عامل لبنان بودند، در زمان حکومت صفویه برای تصدی امر قضا از لبنان به ایران مهاجرت کرده و در روستایی به نام «کلخوران» واقع در حومه شمالی شهر اردبیل - که از کانونهای اصلی تشیع و مجمع بزرگان عرفا، زادگاه و مدفن شیخ جبرائیل و مولد مؤسس خاندان صفوی بوده- ساکن شدند.

در کتاب «الهجرة العاملیة فی الدورة الصفویة» نوشته جعفر مهاجر، اول مهاجر این سلسله مرقوم است، در این چند قرن، مجتهدین عالی شأن از این خاندان در منطقه ظهور کرده اند و برخی مانند سید حسین مجتهد، ریاست مطلقه منطقه را عهده دار بوده است. در قرون اخیر نیز، اعاظمی چون آیت الله میرصالح مجتهد مبرور، آیت الله سید محی الدین یونسی، آیت الله سید حبیب الله موسوی اطهاری، العلم الحجة سیدمحمد تقی انواری، آیت الله سید یونس یونسی و ... هر کدام در مقاطعی عهده دار هدایت عامه، تمشیت امور خلق و بعضاً مرجعیت مسلم تقلید آنها بوده اند، مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی درباره اصالت نسب سادات کلخوران فرموده اند: «ایشان اصحّ سادات آذربایجانند، حسباً و نسباً».
والد وی - که اینک رخ در نقاب خاک کشیده است – از کسبه جزء بازار اردبیل و مشتهر به دیانت و مورد احترام خاص و عام بود و والده اش - که او نیز از تبار سادات جبل عامل است – در زهد و تهجّد زبانزد است.

«سید حسن» پس از طی دوران کودکی – به رسم همه کودکان خانواده های متدین – وارد مدرسه «جعفری اسلامی» شهر اردبیل شد و مقاطع ابتدایی و راهنمایی را در مدرسه مزبور سپری کرده و سپس برای ادامه تحصیلات متوسطه وارد هنرستان فنی شد.

وی دوران نوجوانی خود را عمدتاً با حضور مداوم در محافل وعظ و تفسیر و استفاضه از ارزنده ترین خطبای منطقه سپری نمود؛ لازم به ذکر است که دوران مزبور به دلیل حضور همزمان چندین عالم وارسته، از مقاطع طلائی درخشش روحانیت در اردبیل به شمار می آید. او در اوایل جوانی هم که با حرکت خروشنده مردم مسلمان ایران و نهضت امام خمینی (ره) مصادف گشت، جزو پیشگامان مبارزه و عناصر فعال انقلابی بود.

اندیشه دیرین پیوستن به سلک روحانیت و دوام وظیفه اجدادی با پیروزی انقلاب اسلامی، بر رغبت ایشان برای عزیمت به حوزه علمیه قم افزود تا سرانجام در آغازین ماه سال تحصیلی 1360 و پس از اندک مدت تدریس در روستاهای پیرامون اردبیل، وارد حوزه مقدسه قم شد. با توجه به استقبال گسترده عمومی جهت ورود به حوزه و اظهار علاقه جوانان به تحصیل علوم اهل بیت (علیهم السلام) در سال 60 - که بحق پررونق ترین سال حوزه مقدسه قم از حیث استقبال به شمار می آید - امکان جذب در نظام رسمی حوزه برای وی فراهم نیامد و با عنایت ویژه مرحوم آیت الله شیخ مصطفی نورانی اردبیلی (ره) – نماینده فقید مردم استان اردبیل در مجلس خبرگان رهبری – «سیّد حسن» در حجره ای در مدرسه مؤمنیه در کنار بیت مرحوم آیت الله العظمی بهاء الدینی (ره) اقامت گزید؛ مجاورت معظم له فرصت مغتنمی گردید برای حضور منظم در نمازهای جماعت و بهره مندی از مواعظ و دروس اخلاق آن مرحوم.

دهه شصت و هفتاد اوج هنرنمایی استاد مسلم، مرحوم مدرس افغانی در عرصه تدریس ادبیات در حوزه قم بود و صدالبته فراگیری جدی مبانی ادبیات عرب، پیش نیاز ورود عالمانه در دیگر مباحث و دروس حوزوی است؛ لذا حضور مشتاقانه «سید حسن» در حلقه درسی ایشان همراه با تدریس مقاطع پایینتر برای طلاب جوانتر – توجهاً به سابقه تحصیل مقدمات تا سطح معالم در مدرسه میرزا علی اکبر (ره) اردبیل در کنار تحصیلات دبیرستانی – غنیمتی بود که برغم مرارتهای آن برهه، همواره به حلاوت از آن یاد می شود. این شرایط و کنار ماندن از نظام رسمی حوزه باعث شد تا وی مدتهای مدیدی با دشوارترین شرائط اقتصادی و انواع ناملایمات دست و پنجه نرم کرده و از سر مناعت، وضعیت نابسامان خویش را از قریب و غریب کتمان نماید.

«سید حسن» شرح لمعتین را در محضر آیات، مرحوم اشتهاردی و راستی کاشانی و اصول فقه را در حلقه تدریس استاد صالحی گذراند و در مقطع سطح از محضر حضرات آیات پایانی، اعتمادی و مدرسی بهره فراوان اندوخت؛ درس خارج فقه با استفاضه از محضر آیت الله مکارم شیرازی و خارج اصول از محضر آیت الله جعفر سبحانی آغاز شد. وی مدتی نیز از خارج فقه مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی و بالاخره حدود هشت سال از اصول آیت الله وحید خراسانی و فقه آیت الله شیخ جواد تبریزی و همزمان تفسیر آیت الله جوادی آملی حظّ وافر برد؛ حضور در محفل اخلاقی بزرگان همچون مرحوم اشتهاردی و استاد مظاهری، بویژه علمین حجتین احمدی میانجی و پهلوانی از دوران بسیار پربرکت تحصیلات وی در حوزه مقدسه قم می باشد.

وی همزمان با تحصیل در حوزه، تحصیلات دانشگاهی را نیز پی گرفت و موفق به دریافت دانشنامه فوق لیسانس در رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی – با رتبه اول کشوری – از دانشگاه تهران گردید و سپس مقطع دکتری را با تدوین پایان نامه ای در زمینه «تأثیر متقابل عقد و شرط» زیر نظر اساتید مبرز منجمله استاد دکتر ابوالقاسم گرجی، آیت الله سید محمد موسوی بجنوردی و دکتر علیرضا فیض به اتمام رساند.
حضور در جبهه
همزمانی ورود ایشان به حوزه در سال 1360 با دوران دفاع مقدس، موجب شد تا حدود یکسال و به دفعات توفیق حضور در جبهه های جنگ را داشته باشد؛ علاوه بر شخص وی، دهها رزمنده سرافراز نیز از حلقه درس اخلاق او عازم میدانهای نبرد گردیدند که امروزه نام و آوازه شان در دفتر دلاوران و شهدای جنگ تحمیلی، زینت بخش تاریخ سراسر افتخار این مرز و بوم است.

وی از اوان طلبگی با عنایت به نعمت بیان خدادادی و تسلط ذاتی به فن خطابه، همواره در کنار تحصیل به امر تبلیغ و موعظه نیز اهتمام ورزیده است؛ عمق مفاهیم و غنای مطالب، همراه مشی مبتنی بر بر رواداری در معرکه جهت گیری های مختلف و متفاوت سیاسی و نگاه برابر به جریانات سیاسی داخل نظام، سلوک فروتنانه با پشتوانه ای متین از اعتبار اسلاف و اکابر سادات کلخوران- که پیشتر از آن یاد شد- پایگاه معنوی و نفوذ کلام کم نظیری برای وی فراهم ساخته است. نزدیک سی سال، بلا انقطاع، بیانات ایشان در قدیمی ترین مساجد اردبیل با استقبال شورانگیز وبلکه همواره با ازدحام طبقات مختلف مردم، بویژه نسل جوان، مواجه است.

علاوه بر اردبیل، دامنه برنامه های سخنرانی وی در تبریز و بسیاری از شهرهای استان اردبیل و آذربایجان شرقی و گاهی تا استان های دوردست چون چهارمحال بختیاری گسترده است، گرچه پس از تصدی مسئولیت خطیر امامت جمعه اردبیل، نظم گذشته را ندارد اما کما کان در فرصتهایی که دست می دهد، برقرار است.

آثار صوتی تصویری وی در بسیاری از مناطق قفقاز، بخصوص در جمهوری آذربایجان، گرجستان و داغستان، به رغم برخی محدودیت ها، دست به دست می گردد، بطوری که قاطبه مرزنشینان مجاور استان اردبیل، ضمن تعقیب منظم خطبه های نمازجمعه، برخی آداب مذهبی، از جمله احیاء لیالی قدر ماه مبارک رمضان را با دریافت زنده از صدا و سیمای مرکز اردبیل برگزار می کنند و نمازهای جمعه اردبیل در اغلب هفته ها پذیرای میهمانان و علاقه مندانی از جمهوری آذربایجان است.

موقعیت هموار برای درس و بحث و تدریس، منتهای مطلوب برای هر اهل علم است؛ در سال 67 ایشان رسماً برای همکاری در مدارس شورای مدیریت، دعوت و بعد از چند سال در مدارس مرکز علوم اسلامی، در متون ادبی، منطق، فقه، اصول و اخلاق کلاسیک، مشغول تدریس گردید و اخیراً جزء هیأت علمی مرکز یاد شده و مدیریت گروه اخلاق در همان مرکز را احراز نموده و با پیشنهاد مدیریت گروه فقه نیز مواجه بود. تدریس اخلاق عمومی و کلاسیک بطور منظم در مدارس مرکز جهانی علوم اسلامی و مدارس طلاب ایرانی و نیز همکاری با مرکز تخصصی تبلیغ ادامه داشته و ضمن عضویت در لجنه ادب عربی حوزه علمیه قم، مشغول تألیف کتاب درسی ادبیات برای حوزه های علمیه بود؛ در هر حال اشتغال به تدریس در سطوح مختلف به مدت 14 سال از بهترین توفیقات ایشان در حوزه علمیه قم بوده است.

پس از ضایعه درگذشت مرحوم آیت الله مروج، نماینده حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب در استان و امام جمعه اردبیل با سلوک منحصر به فرد و موقعیت ممتاز و منزلت ویژه آن مرحوم در میان طبقات مختلف و در پی تصدی موقت این مسئولیت توسط یکی از فضلای حوزه قم، مردم استان از آیات موسوی و مشگینی، بخصوص به لحاظ خدمات فکری و تبلیغی و انس طولانی آن بزرگواران با مؤمنین، انتظار داشتند کسی از سوی ایشان به منظور تصدی امر نمایندگی مقام معظم رهبری در استان، معرفی شود، علیهذا حجه الاسلام و المسلمین حاج سید حسن عاملی از ناحیه مشارالیهما به محضر معظم له برای این مهم پیشنهاد گردید، لکن وی به دلایل عدیده از قبول این امر، اجتناب و شخصاً فضلای دیگری را بدین امر معرفی نمود تعلیل عمده وی، احراز تعین در قبول اینگونه مسئولیت ها بود و تدریس، تحقیق و تبلیغ را بر همه اموری که بنحوی قرین امور اجرائی است، ترجیح می داد و در این باب همواره به سفارش استاد خود، مرحوم آیت الله میانجی تمسک می نمود که «هر کس سراغ ریاست- به مفهوم ورود در عرصه سراسر مشقت اجتماعی- برود: هوس است و اگر بالضروره: ریاست- به مفهوم مرقوم- به سراغ وی آید و از پذیرفتن آن استنکاف ورزد: نیز هوس است.»

پیرامون قضیه انتخاب خود به مسئولیت نمایندگی در استان و امامت جمعه اردبیل می گویند: «خدمت آقای گلپایگانی، رئیس دفتر محترم رهبر عزیز انقلاب که به قم تشریف آورده بودند، عرض کردم: حضرتعالی از حضور مقام معظم رهبری بخواهید، اعتذار اینجانب را به جهت عدم احراز « تعین» در قبول این مسئولیت بپذیرند، آقای گلپایگانی با تاکید بر حصول « تعین» زمینه تشرف به حضور مقام منیع رهبری را فراهم نمودند تا به تکلیف شخص ایشان، موضوع حتمیت یابد. در شرفیابی خدمت مقام معظم رهبری عرض کردم، مناسب است فردی از علمای کهنسال منطقه انتخاب شود، بویژه اینکه اینجانب تاکنون از امور مدیریتی و سیاسی کنار بوده ام، اما ایشان ضمن قرائت اظهارات مکتوب حضرات آیات اردبیلی و مشگینی درباره حقیر، همراه با مطایبه سن «اربعین» برای تصدی مهام امور اشاره فرمودند و این مسئولیت بسیار سنگین را بعهده حقیر گذاشتند».

بدین سان ایشان حوزه فعال درس خود در مقطع «سطح» را تعطیل و عش آل محمد وبوستان اهل علم، شهر مقدس قم را ترک و جهت ادای دین به خطه اردبیل عزیمت نمودند و اینک قریب هفت سال است در سنگر امامت جمعه و نمایندگی ولی فقیه در استان ایفای وظیفه می نماید.

از آنجا که مرحوم آیت الله مروج علاوه بر امامت جمعه نمایندگی مردم استان در مجلس خبرگان رهبری را نیز عهده دار بودند، لذا با فقدان آن مرحوم لازم بود در اولین انتخابات، جایگزین ایشان در مجلس خبرگان، برگزیده شود، بالطبع توجه مردم به حجت الاسلام و المسلمین سید حسن عاملی معطوف بود، مع الوصف یکبار بعد از درگذشت آیت الله مروج از حضور در انتخابات سر باز زد، بار دوم بنا بر اصرار امناء و مؤمنین: اعلام آمادگی نمود، اما به جهت فقدان رقیب انتخاباتی و بنا به ضرورت رعایت احترام رأی مردم از نامزدی انصراف داد، بار سوم، حضور در عرصه انتخابات خبرگان اجتناب ناپذیر بود.

لذا دوره چهارم انتخابات به منظور گزینش دو تن نماینده مردم استان در مجلس خبرگان، این بار با نامزدی چهار تن از حوزه انتخاباتی استان اردبیل برگزار گردید، با توجه به سنت جاری در انتخاب نمایندگان رهبری در مراکز استان ها که معمولا شرط «اجتهاد» نیز لحاظ می گردد، هنگام نامزدی برای انتخابات مجلس خبرگان، شورای نگهبان وی را جهت امتحان کتبی و سپس اختبار شفاهی فرا خواند که مراتب صلاحیت وی، وفق معیارهای شورای نگهبان احراز و باکسب بالاترین تعداد شرکت کننده در تمام انتخابات تاریخ استان، یعنی حدود پانصد هزار رأی از حدود ششصدهزار آراء مأخوذه، به نمایندگی مردم استان اردبیل در مجلس خبرگان رهبری، برگزیده شد.

به محض انتخاب به عنوان نماینده رهبری در استان و امامت جمعه اردبیل، با توجه به شناخت عمیق از روحیات اقشار مختلف و مشکلات منطقه، بخصوص مشکلات عدیده حوزه های علمیه و سازمان روحانیت، اهتمام جدی خود را در حد وسع و ظرفیت منطقه، مبذول داشت، اولین گام در تقویت پایه های حوزه های علمیه استان را با آغاز مجموعه ای تحت عنوان «مدینه العلم» مشتمل بر سی و شش واحد مسکونی و کتابخانه ای عظیم برداشت، احداث مهمانسرائی بزرگ برای حوزه علمیه که در طول سال بخصوص در نیمه اول سال، به لحاظ شرایط کم نظیر جغرافیایی و میزبانی بزرگان علماء و اساتید حوزه ها و با توجه به برکات جانبی ناشی از حضور ایشان، در عین حال موهبت عظیمی برای مردم عزیز منطقه و حوزه های استان و موجب ارتقاء فرهنگ عمومی می باشد، از مساعی ایشان است.
- تاسیس حوزه علمیه خواهران اردبیل
- تاسیس حوزه علمیه خواهران شهرستان خلخال
- تاسیس حوزه علمیه سفیران هدایت
- تأسیس موسسه امدادی میثاق
این مؤسسه از استثنائی ترین مؤسسات امداد رسانی در منطقه بوده و آثار بسیار فراوانی را با وثوق و اقبال ویژه مردم شاهد است و عمدتاً در امر گاز رسانی و آبرسانی به خانواده های محروم، تهیه لوازم گاز سوز استاندارد، تامین جهیزیه، تهیه منازل استیجاری برای خانواده های فاقد مسکن، فعال بوده و غالبا بستگان اموات، بجای اطعام و احسانات مشابه برای اقدامات پیش گفته، تشویق میشوند.

تجدید بنای قدیمی ترین مدرسه علمیه «صالحیه» با نمای سنتی و اسلوب جدید داخلی، پشتیبانی مالی و معنوی حوزه های علمیه با جذب اساتید زبده و تمهید و تجهیز مدارس وتامین بخش اعظمی از نیازهای مالی طلاب و تکریم خاص علمای مستمند در حد مقدورات و قیام به برخی از اقدامات دیگری که زمینه تحصیل تا پایه دهم را به سهولت برای طلاب علوم دینی در مرکز استان فراهم می سازد است و امید می رود، روند جاری، حوزه های علمیه اردبیل را به جایگاه شایسته خود نظیر آنچه در گذشته بوده، برساند.

به علاوه راه اندازی جریان مستمر و مؤثر فرهنگی و تربیتی، بویژه در حوزه های رفتار فردی و اجتماعی که لزوماً در ذیل تیترها و عناوین مشخص نمی گنجد، من جمله حفظ و تحکیم روابط با پیشکسوتان مبارزه و مجاهدان دوران دفاع مقدس، تکریم بزرگان، تعظیم ارباب صناعت، معرفت، فرهنگ و هنر، بذل توجه جدی به جوانان و مشکلات عدیده دامن گیر آنان، دست کم با اطلاق و اظهار محبت و توجه به ضرورت پرهیز از روند ناصحیح آمارسازی و ارقام پردازی در عرصه اخلاق عمومی و فزهنگ اجتماعی و علائق دینی و تنظیم روابط با اقشار مختلف، موافق انتظارات و توقعاتی که به روال گذشته و به طور سنتی، از روحانیت می رود با پافشاری به ساده زیستی و حفظ زی طلبگی، اهتمام به غنای خطبه ها و خطابه ها و تلاش در تربیت نسل مهذب و استفاده از ظرفیت های شورای فرهنگ عمومی که ریاست آن را در هر استان، نماینده ولی فقیه عهده دار است، به نحوی که شورای فرهنگ عمومی استان اردبیل در سال 87 در زمره مراتب نخستین کشوری، ارزیابی و در نشست ائمه جمعه سراسر کشور مورد تشویق قرار گرفت.

اصرار در انتقال کاستی ها و کژی ها و انتظارات بی پایان و توقعات بیکران و صد البته بحق جامعه، اعم از عامه مردم و مدیران از روحانیت، خصوصاً از نماینده رهبری در مراکز استان ها، پافشاری بر طرح بی واسطه و مستقیم مشکلات اجتماعی، قضائی، سیاسی، معیشتی و حتی فردی و خانوادگی در کنار اشکالات ساختاری در بسیاری از ارکان مدیریت کشوری، به مفهوم گسترده آن، بعضاً به تصور اختیارت و امکانات نامحدود نمایندگان رهبری، کمترین واکنش ممکن، استماع دقیق،اظهار همدلی، همدردی و دلجویی است و این به تنهایی برای اشغال همه اوقات و فرسودن همه توانایی ها کافی است و مالاً زمینه پرداختن به مقوله تحقیق و تتبع را که از اصلی ترین وظایف روحانیت است،از میان می برد، مع الوصف ایشان از تلاش در عرصه پژوهش باز نمانده و در کنار تدریس، کتب و مقالات متعددی را به ساحت دانش و اندیشه ورزی، تقدیم نموده که از جمله می توان به کتاب« سّر اوزان در حدیث قرآن» اشاره نمود که بنا به در خواست حوزه علمیه قم،به عنوان کتاب درسی تهیه گردیده است و نوشتاری مبسوط در باب «تأثیر متقابل عقد و شرط» و تحقیقی بدیع در باب «اجزاء» و دهها جزوات، حاوی مباحث اخلاقی که بارها توسط نهادهای مردمی در اردبیل و بسیاری از استان ها و گاهی در گستره کشوری، چاپ و توزیع گردیده است.

منبع سایت اطلاع رسانی حجت الاسلام و المسلمن دکتر سید حسن عاملی